Fransa’nın geçen ay duyurduğu ve Yeni Kaledonya’ya daha geniş özerklik tanımayı öngören anlaşma, yerli Kanak halkının en büyük siyasi ittifakı tarafından reddedildi.
Paris’te on gün süren müzakerelerin ardından varılan uzlaşma, “Yeni Kaledonya Devleti” adında, Fransız Anayasası’na dahil edilecek yeni bir statü oluşturulmasını içeriyordu. Anlaşmaya göre bölge halkı hem Fransız hem de Kaledonya vatandaşlığına sahip olacak, ancak tam bağımsızlık gündeme alınmayacaktı.
Fakat Yeni Kaledonya’nın en güçlü bağımsızlık cephesi olan Kanak Sosyalist Ulusal Kurtuluş Cephesi (FLNKS), olağanüstü kongresinde anlaşmayı oybirliğiyle reddetti.
“TEMEL İLKELERİMİZLE BAĞDAŞMIYOR”
FLNKS temsilcisi Dominique Fochi, “Bu taslak, mücadelemizin temel ilkeleriyle bağdaşmıyor. Bu nedenle kabul etmiyoruz,” dedi. Bir diğer üye Marie-Pierre Goyetche ise destekçilerine, “Eğer devlet bunu dayatmaya kalkarsa, buna karşı durun” çağrısında bulundu.
Yerel basına göre, anlaşmada yeni bir bağımsızlık referandumuna yer verilmemesi, özellikle Kanak halkı için en büyük kırmızı çizgi oldu.
Fransa’nın Denizaşırı Topraklar Bakanı Manuel Valls, “tarihi bir uzlaşma” olarak tanımladığı planı kurtarmak amacıyla önümüzdeki hafta Yeni Kaledonya’ya gideceğini açıkladı.
Bölgede gerilim, geçen yıl mayıs ayında patlak veren olaylarla hâlâ taze. Fransa’nın binlerce yerli olmayan uzun süreli yerleşimciye oy hakkı verme girişimi büyük protestolara yol açmış, çıkan şiddetli isyanlarda en az 14 kişi hayatını kaybetmiş, milyarlarca euro tutarında maddi zarar meydana gelmişti.
YENİ KALEDONYA NEDEN ÖNEMLİ?
‘Fransa Denizaşırı Bölgeler Topluluğu’ üyesi olan Yeni Kaledonya, Avustralya’nın yaklaşık 1.210 kilometre, Fiji’nin yaklaşık 1.500 kilometre batısında bulunuyor ve büyük nikel rezervleri ile biliniyor.
Fransa Denizaşırı Bölgeler Topluluğu, toplamda yaklaşık 2.65 milyon kişinin yaşadığı ve dört ayrı yönetim şekline bölünen toprakları ifade ediyor:
Départements et régions d’outre-mer (DOM-ROM) (Denizaşırı il), Collectivité d’outre-mer (COM) (Denizaşırı kolektivite), Collectivité sui generis (CSG) (Kendine özgü bölge) ve Terres australes et antarctiques françaises (TAAF) (Fransız Güney ve Antarktika Toprakları).
Bu bölgeler, Fransa’nın sömürge döneminden kalan topraklarını ifade ediyor.
Yeni Kaledonya da diğer Fransa Denizaşırı Bölgeler Topluluğu üyeleri gibi Fransa’ya bağlı. Collectivité sui generis (CSG), yani kendine özgü bölge olarak kabul ediliyor ve burası Fransa’nın sömürge toprakları arasında CSG statüsüne sahip tek bölge.
CSG statüsü, bölgeye geniş bir özerklik tanıyarak, yerel hükümet kurma, kanun çıkarma gibi yetkiler veriyor. Yeni Kaledonya’nın CSG statüsü de, 1998 yılında imzalanan Nouméa Anlaşması ile belirlenmişti ve ‘bağımsızlık referandumları yapmasını’ da öngörüyordu.
4 Kasım 2018 tarihinde gerçekleştirilen referandumda, ada halkının yüzde 56,4’ü Fransa’dan bağımsızlığa karşı oy kullanarak adanın denizaşırı bölge olarak kalması yönünde karar almıştı.
2024 PROTESTOLARI
Yeni Kaledonya’daki sömürge karşıtı ve bağımsızlıkçı güçlerin mücadelesi yeni değil. Özellikle, adada çoğunluğu oluşturan Kanak halkı, en büyüğü 1878 yılında olmak üzere çok sayıda isyan düzenledi ve hepsi Fransız sömürge güçleri tarafından bastırıldı.
2024 eylemlerinin fitilini ateşleyen şey ise, Paris yönetiminin Yeni Kaledonya’nın SCG statüsünün istismarıyla sonuçlanabilecek yeni bir seçim yasası ilan etmesi oldu. B
En son 2021 yılında bağımsızlık referandumuna gidilen bölgede, seçmenlerin yüzde 96,49’unun bağımsızlığa “Hayır” demişti. Ancak seçimlere kayıtlı seçmenlerin yarısından fazlası katılmamış, katılım rekor düşüşle yüzde 43.90’da kalmıştı.
Bu durum, Yeni Kaledonya halkının Fransa’nın siyasi hakimiyetine ilişkin güvensizliğinin önemli bir göstergesi olarak değerlendirilmişti.
Fransa’nın Yeni Kaledonya anayasası için hazırladığı ‘yeniliğe’ göre, artık adalarda 10 yıl ve daha fazla yaşayan herkes oy kullanma hakkına sahip olacak. Paris yanlısı Fransız nüfus başta olmak üzere, dışarıdan gelenlerin payı artıyor, yerli halkın ve dolayısıyla yerli seçmenin seçimlerdeki payı azalıyor.
Bölgede yaşanan eylemlerde, medyaya yansıyan haberlere göre 10’dan fazla ölüm, 200’den fazla yaralanma yaşanmıştı ve yaklaşık 200 kişi gözaltına alımıştı. Adada sıkıyönetim ilan eden Fransa ise, protestoları bastırmak üzere özel kuvvetlere (RAID ve GIGN) bağlı 500 kişilik bir askeri güç göndermişti.
